Dış gebelik (ektopik gebelik) nedir?

Normal gebelik kesesi, rahim içinde ve rahmin iç duvarında yerleşir. Bu lokasyon hariç gebeliklerin başka yerde tutunmasına dış gebelik adı verilir. En sık olarak tüpte bulunmakla birlikte, yumurtalıkta, eski sezaryen yerinde, rahim ağzında veya karın boşluğunda bulunabilir. Gebeliklerin %1-2’si rahmin dışında yerleşmektedir. İlk üç ay anne ölümlerinin en sık sebebi kanamaya bağlı dış gebeliklerin yırtılmasıdır. Ancak eskisine göre daha erken tanı konulduğu için genelde bu çok nadir rastlanan bir durumdur.

Dış gebelik nasıl oluşur?

Adetin yumurtlama döneminde sperm ve yumurta bir araya gelirse döllenme olur ve bu süreç tüplerde gerçekleşir. Döllenme sonrası oluşan embriyo tüplerden rahmin içine doğru gelir ve buraya tutunur. Eğer burada bir tıkanıklık varsa tüpten rahime ulaşamayabilir. Bazen rahme gelse bile kasılmalar ile tekrar tüpe gidebilir. Veya rahmin duvarı yerine alt kısımlarına yerleşebilir. Bu diğer bölgeler rahim duvarı kadar geniş olmadığı için büyüyen gebelik kesesi çevre dokulara zarar verebilir kanamaya neden olabilir.

Dış gebelik nereye yerleşir?

Genelde ektopik gebelikler en sık olarak tüplere yerleşir. Bazen yumurtalıkta tutunabilirken, rahim ağzına, sezaryen yerine, rahmin köşesine veya karın içinde de olabilir. Çok nadiren ise hem rahmin içinde hem de tüpte iki adet gebelik olur. Bu duruma “Heterotopik gebelik” adı verilir.

Niçin dış gebelik olur?

Tüplerde oluşan hasarlar genelde dış gebeliğin en sık sebebidir. Geçirilmiş enfeksiyonlar ve ameliyatlar tüpün hareketlerini engelleyebilir. Bunun dışında sigara içme, yardımcı üreme tekniklerinin kullanılması, daha önce dış gebelik geçirme sebep olabilir. Korunma için kullanılan rahim içi araç (spiral) gebelik oranlarını azaltsa, çok nadiren gebelik oluşma durumunda dış gebelik olabilir. Ayrıca bir kadının yine korunmak için tüpleri bağlanmışsa dış gebelik ihtimali artar.

Dış gebelik nasıl bulgular verir?

Gebeliğin bulantı, kasık ağrısı, memelerde şişlik hassasiyet, adet gecikmesi gibi bulguları dış gebelikte de görülür. Çünkü bunlar hormon bağımlı etkilerdir ve gebelik dokusundan salınırlar. Bazı dış gebeliklerde bu bulgular daha az olsa da, normal yerleşimli bir gebelikten ayırt edici bir bulgusu yoktur. Yine de dış gebelikte kasık ağrısı ve kanama normal gebeliklere göre çok daha fazla görülür. Dış gebelikte yırtılma olursa kanamayla birlikte çok yoğun kasık ağrıları olabilir.

Dış gebelik nasıl anlaşılır?

Korunmasız ilişki ve gebelik şüphesinde kan testi ile (beta-hCG) gebelik olup olmadığı doğrulanır. Kan testinin 5 ve üzeri olduğu durumlarda vücutta gebelik olduğu söylenebilir. Bu değer dış gebelikte, düşükte ve normal sağlıklı bir gebeliği tek seferde ayırt ettirmez. Sağlıklı bir gebelik için rahmin içinde bir gebelik kesesi ve kese içinde kalp atışı olan embriyo görülmelidir. Gebelik testi belli değer üzerindeyken gebelik kesesi ultrason ile görülmüyorsa dış gebelik olabilir. Ayrıca normal sağlıklı bir gebelikte beta-hCG değeri 2 günde %50’nin üstünde artış gösterir. İstenen artış görülmüyorsa dış gebelik veya düşük ihtimalleri düşünülebilir. Bunun için rahim içi dokudan biyopsi alınıp tekrar test gönderilebilir. Bazı durumlarda hastalar maalesef karın içi kanama ile başvurabilirler. Bu durumda ultrasonda sıvı saptanıp gebelik testi pozitifliğinde dış gebelik yırtılması ve acil ameliyat gerekliliği olabilir.

Dış gebelik nasıl tedavi edilir?

Dış gebelikten şüphenelindiği zaman düşükten ayırt etmek için öncelikle rahmin içi temizlenmesi gerekir. Rahmin içi temizlendikten sonra hala beta-hCG değeri yüksek ise, o zaman rahim dışı gebelik hormonu salgılayan bir dokudan bahsedilebilir, yani çok büyük bir ihtimalle dış gebelik söz konusudur. Dış gebelik eğer bulunduğu dokuya zarar vermemişse, yani yırtılmamışsa veya kanamıyorsa iki adet tedavi seçeneği vardır: ilaç veya ameliyat.

Dış gebelikler bazen tubal abort denilen tüpten karın içine atılarak kaybolabilir. Ancak bu hem düşük bir ihtimaldir hem de bu esnada tüpe zarar verip kanamaya neden olabilir. Hasta ile ilaç ve ameliyat tedavi seçenekleri karşılaştırılıp birlikte karar verilir. Bu karar beta-hCG değerine, mevcut çocuk sayısına, yaşına, ektopik gebeliğin büyüklüğüne göre değişir.

İlaç tedavisinde metotreksat denilen bir molekül kullanılır. Metotreksat, kanser için de kullanılabilirken, kanser hastalarında yüksek doz ve tekrarlayan şemada minimum 21 gün kullanılırken, dış gebelik için görece düşük dozda ve tek seferde kas içine uygulanır. Bazen doz yeterli gelmezse doz tekrarlaması gerekebilir. İlaç sonrası hafif karın ağrısı, bulantı, hafif cilt döküntüleri gelişebilir. Karaciğer hastalığı olanlarda uygulanmamaktadır. İlaç sonrası belli günlerde beta-hCG değeri takip edilip kan değerlerinin düşüşü takip edilir. Test değeri 5’in altına düştüğünde hastanın tedavisi tamamlanmış olur. Ancak ilaç tedavisi alırken de yine de dış gebeliğin yırtılması ve ameliyat riskleri hala devam eder.

Ameliyat tedavisinde de tüpün içindeki dış gebeliğin alınması ve tüpün tamiri veya tüpün çıkarılması işlemleri uygulanmaktadır. Eğer karın içi kanama varsa kan kaybı hayati tehlike yaratacağı için acil ameliyat gerekmektedir. Bu ameliyat açık (sezaryan gibi bir kesi ile) veya kapalı yöntemle (laparoskopik, küçük kesilerle 2-3 yerden) yapılabilir. Eğer tüp zedelenmişse onarılma imkanı yoktur. Tüp sağlam ise onarma işlemi yapılabilir. Ancak bu durumda tekrar aynı yerden dış gebelik ihtimali de mevcuttur. Eğer hasta tekrar gebelik istemiyorsa diğer tüp bağlanabilir

Dış gebelik olmamak için ne yapmalı?

Maalesef bazı kadınlar bu konuda şanssızdır ve dış gebelik engellenemez. Ancak enfeksiyondan kaçınma, sigarayı bırakma gibi önlemler alınabilir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak için kondom kullanılabilir. İlişkisi olan her kadının dış gebelik yönünden uyanık olması gerekmektedir. Şüphe durumunda tedavi edilmezse ameliyat gerekebilir.

Dış gebelik geçirdikten sonra ne olur?

Dış gebelik geçirildikten sonra bir sonraki gebelikte de oran artar ancak bu ihtimal çok düşüktür. Diğer tüp sağlam ise tek tüp ile kendiliğinden gebe kalan hasta sayısı çoktur. Ancak tüplerin açık olup olmadığının rahim filmi ile kontrol edilmesi gerekebilir.