Polikistik over sendromu (PKOS)

Kadınlarda her ay adet döngüsünde atılamamış yumurtaların, yumurtalık etrafında birikip inci kolye gibi kistler oluşturmasına polikistik over sendromu denir. Bu kistlerin bir kısmı sadece görüntü olarak ultrasonda saptanırken, bir kısmında da biriken kistlerden salgılanan hormonlarla adet düzensizliği, tüylenme, sivilcelenme, kısırlık gibi problemler yaşanabilir. Polikistik over sendromu (PKOS) kadınlarda oldukça sık görülmektedir.

Polikistik over sendromu neden olur?

Kadınlarda her ay adet döngüsünün aşağı yukarı 14.günlerinde yumurtlama gerçekleşir. Yumurtlama döneminde büyüyen ve gelişen yumurtaya ovulasyon döneminde sperm gelirse eğer döllenme olur. Eğer bu dönemde sperm gelmezse veya kişi gebelikten korunuyorsa bu yumurta atılır. Bu mekanizmaların hepsi belli hormonların vücuttaki etkileriyle olur. Hormonlarda düzensizlik meydana geldiğinde bu büyüyen yumurtalar atılamaz ve yumurtalığın etrafında yan yana, inci kolye benzeri görünümle birikir. Biriken bu yumurtaların yumurtalık etrafında oluşturduğu görüntüye polikistik over görüntüsü adı verilir. Biriken yumurtalar nedeniyle de erkeklik hormonları (androjen) salgılanması ve insülin direnci meydana gelebilir.

Polikistik over sendromu hangi yaşta daha çok görülür?

Ergenlerde yumurtalıklar bazen polikistik over görüntüsü normal olabilir. Yaşla birlikte adet düzeni ile zaman içinde bu görüntü kaybolabilir. Bu yüzden ergenlerde polikistik over sendromu tanısı direk ultrason görüntüsü ile konulmaz. Polikistik over sendromu adet yaş aralığında görülmekle birlikte daha çok 20-40 yaş aralığında görülür.

Polikistik over sendromunun hangi belirtileri yapar?

Polikistik over sendromunda en sık görülen belirti adet düzensizliğidir. Adet düzensizliği olarak da yumurtlama aşamasında sorun olduğu için genelde adet araları uzar. Normalde bir kadında 21-40 günde bir olan adet kanamaları 40 günün üzerine çıkar. Bu hastalar genelde doktora iki üç ayda bir adet görüyorum şeklinde başvururlar. Adet görememe ve biriken atılamamış yumurtalar insülin direnci yarattığı için kilo alma, şişkinlik olabilir. Erkeklik hormonları (androjen) artışı ile ise erkek tipi kıllanma (çenede, meme arasında, orta hatta kıllanma), saç dökülmesi, sivilcelenme görülebilir. Yumurtalıkların düzensiz çalışmasına bağlı gebe kalmakta güçlük meydana gelebilir. Uzun dönemde rahim duvarına olan kalınlaşma etkisi ile rahim duvarı (endometrium) kanseri riski artmaktadır. Ayrıca kontrolsüz kilo alımı şeker hastalığına yol açabilir.

Polikistik over sendromunun tanısı nasıl konur?

Şunu unutmamak gerekir ki, günümüzde maalesef ultrasonda polikistik over görüntüsü ile hastalara polikistik over sendromu tanısı konuluyor. Bir kadına polikistik over sendromu demek için ultrason görüntüsü ile birlikte adet düzensizliği veya hiperandrojenizm denilen kıllanma, sivilcelenme, saçlarda dökülme belirtilerinin de mutlaka olması gerekir. Sadece ultrason görüntüsü tanıyı koydurmamakla birlikte hastada ajitasyon yaratarak “benim yumurtalıklarım tembel mi, çocuğum olmayacak mı” gibi kaygılara yol açabilir.

Hasta muayene edildikten ve şikayetleri alındıktan sonra ultrason ile yumurtalıklar değerlendirilir. Takiben adetin 2 veya 3.günü bazı kan testleri istenir. Bu testler içinde yumurtalığın çalışma düzeni FSH, LH ve estradiol düzeyleri ile değerlendirilir. Androjenik hormonlar içinse testosteron, DHEAS, 17OH-progesteron testleri istenebilir. Kadınlarda yumurtaların çalışmasını gösteren AMH testi ise polikistik over sendromunda biriken yumurtalardan dolayı 4’ün üstünde, yani yüksek çıkar. AMH’nın yüksek olması iyi olmakla birlikte, yumurtalıklar düzensiz çalıştığı için gebe kalmak zorlaşır.

Polikistik over sendromu tedavi edilebilir mi?

Polikistik over sendromunun tedavi edilmesi, ultrasonda yumurtalık görüntüsünün düzelmesi ile olmaz. Yumurtalıkta görüntü düzelse bile kadında şikayetlerin devam etmesi hastalığın belirtisidir.

Polikistik over sendromunun en sık yol açtığı belirti adet düzensizliğidir. Ultrasonda yumurtalık ve rahimde herhangi bir patoloji tespit edilmezse kan testleri ile polikistik over sendromu yönünde tanı konulursa adet düzenleyici ilaçlar verilebilir. Bu ilaçlar içerisinde sıklıkla doğum kontrol hapı kullanılır. Doğum kontrol haplarının etkinliği sadece gebeliği önlemek değil, aynı zamanda yumurtalıkların düzenli çalışması üzerinedir. Doğum kontrol hapı kullanmak istemeyen kişilerde, ayın belli günlerinde kullanılacak progesteron hormonu destekleriyle yumurtlama düzeltilir.

Kadınlarda adet görememe kilo alımı ve şişkinliğe neden olur. Kadın kilo aldıkça adet düzeni bozulur ve adet görememe, kilo alma kısır bir döngüye girer. Bu döngüyü kırmanın en etkin hali kilo vermektir. Hastalar adet gördüklerinde kilo vereceklerini düşünürler ancak adet görülse bile bir sonraki ay bu durum tekrarlanmaktadır. Kilolu kadınlarda kilonun %10’unun verilmesi bile yumurtlamayı %60 oranlarında düzeltir. Kadın doğum doktoru ve diyetisyenin el ele vermesiyle bu süreç kolaylaşır.

Tüylenme nedeniyle başvuran hastalarda ilaç ile kıllanmanın tamamen yok edileceği yanılgısı bulunmaktadır. Tedavi amacıyla verilen ilaçlar kıllanmayı tamamen çözmez, sadece kılların sert ve siyah çıkması yerine kılları inceltir. Olan kılları dökmez. Kıllanmanın kesin tedavisi mekanik yöntemler denilen ağda veya lazer epilasyondur. Ancak kıllanmaya neden olan hormonal düzensizliği de eş zamanlı tedavi etmek gerekmektedir.

Gebelik isteyen kadınlarda yumurtlamanın düzeltilmesi gerekmektedir. Kilo vermenin ve hormon düzenleyici tedavilerin bu anlamda katkısı büyüktür. Yumurtlamanın düzenlenmesi sonrası spontan gebelik şansı artar.

Polikistik over sendromu hastasıyım, ne yapabilirim?

Öncelikle polikistik over hastalığında duruma göre kişinin alabileceği bazı önlemler sayesinde şikayetler önlenebilir. Düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme, kilo alımından uzak durma alınabilecek en önemli önlemlerdir. Ancak şok diyetler ve doğru yapılmayan egzersizler durumu kötüleştirebilir. Kontrollü kilo verme sayesinde vücudunuzun dengesi bozulmaz, kilo koruma kalıcı olur. Ayrıca eskiden önerilen haftada üç gün yarım saat yürüyüş yerinde polikistik over sendromu hastalarında yağ yakıcı etki gösteren HITT egzersizleri önerilmektedir. Ancak mutlaka doktor kontrolünde uygulanmalıdır.

Polikistik over sendromunda fonksiyonel tıp kullanılabilir mi?

Fonksiyonel tıp polikistik over sendromunda kişinin yaşam fonksiyonlarının kök nedenlerinin düzeltilmesi ile genel sağlık halinin iyileşmesine yardımcı olur. Bu esnada eksik minerallerin yerine konması, bağırsak sağlığının iyileştirilmesi, uyku hijyeninin düzenlenmesi ve polikistik over sendromuna özel bazı takviyeler ile hastalığın tedavisi yapılabilir.

Polikistik over sendromu olan kadınlar gebe kalmak isterse ne yapılır?

Polikistik over sendromunda temel sorun yumurtalıkların arzu edilen şekilde her ay olgun bir yumurta geliştirememesi veya yumurtanın atılamamasıdır. Yumurtalığın düzensiz çalışması hamile kalmakta güçlüğe neden olur. Yumurtlamanın düzeltilmesi ile gebelik elde edilemiyorsa aşılama, tüp bebek gibi ek tedaviler kullanılabilir.